به وقت تماشاگر ...

تئاتر تهران- خشایارپیرعلمی، مدیر کانون نویسندگان و منتقدین استان تهران؛ پیش از آنکه به نقد نمایش «ترانه ای برای آیدا» به نویسندگی حمیدرضا نعیمی و کارگردانی جواد میرزایی بپردازیم بیایید به مسئله ی مهمتری در تئاتر نگاه کنیم : تماشاگر! مقابله ی نظریات مختلف در باب این موضوع که اساسا هنر برای هنر خلق میشود یا مخاطب، مسئله ای است که قصد پرداختن به آن را در این نوشته ندارم و بیشتر هدفم از این بررسی نگاه به این موضوع  است که آیا به طور کلی توسعه کمی و کیفی تئاتر در استان ( و حتی در اشل های بزرگتر ) بدون حضور تماشاگر اتفاق می افتد یا خیر ؟! در همین بحث اما این فرمول مخرب و دم دستی که تماشاگر در مشغله های روزانه تنها به خندیدن احتیاج دارد و تنها به نمایش هایی اقبال نشان میدهد که کمدی سطح پایین باشد (به نظر نگارنده این سطور) از ذهن و زبان هنرمندانی به جامعه منتقل شده است که از سمتی برای شعور و سلیقه مخاطب خود جایگاه چندانی قائل نبوده است و از سمتی آثار تولیدی شان در بالاترین سطح از کمدی های سطح پایین عبور نکرده است ...
در روزگاری که تئاتر در دام جشنواره زدگی، تولید سفارشی، سلبریتی گرایی و البته سانسور گیر افتاده است ظاهرا تنها راه باقی مانده برای فعالین این حوزه و داشتن تماشاگر پر تعداد، رفتن به چاه کمدی های دست پایین است. این برآیند شاید از سر ناامیدی و سر خوردگی، تنها مسیر باقی مانده برای تعداد زیادی از هنرمندان تئاتر این روزها باشد اما طبعا آخرین و قطعا بهترین راه نیست، برای آنکه مثال دور از ذهن و انتزاعی نزده باشم بگذارید به همین نمایش مورد نقدمان اشاره کنم، وقتی برای تماشا و نقد نمایش ترانه ای برای آیدا به اسلامشهر رسیدم چیزی که بیش از پیش جلب توجه میکرد حضور پر تعداد تماشاگر بود تا جایی که تعداد زیادی صندلی به سالن اضافه شد و بعد از آن هم تعدادی دیگر از تماشاگران روی زمین نشستند و قصه به همینجا هم ختم نشد و تعداد دیگری که در انتهای سالن ایستاده بودند برای اضافه شدن دیگران که در لابی بودند خواستند که بچه های کوچک  تر هر دو نفر بر یک صندلی بنشینند تا جایی بیشتری برای حضور باشد. لطفا اشتباه نکنید درباره ی سالنی در مرکز تهران و یا با ظرفیت 50 نفر صحبت نمیکنیم صحبت درباره ی سالنی در اسلامشهر با ظرفیتی حدود 200 نفر است! برای دیدن نمایشی که نه تعهدش را کنار گذاشته بود و نه در آن خبری از کمدی های دست پایین بود ... نمایشی که خیلی ساده راهش را رفت روایتش را کرد و گاهی هم خنداند و خلاصه نتیجه اش را گرفت ...
اینکه این حضور با چه ترفندها و چه مقدار میهمان و چه مقدار بلیط فروشی اتفاق افتاده الویت چندم بحث است بحث اصلی بر دو محور میگردد اول آنکه میشود سالن های استان را از تماشاگران علاقه مند به تئاتر پر کرد و دوم آنکه چطور میشود این حضور و اقبال تماشاگر را حفظ کرد؟
 جواب به نکته دوم بسیار ساده است احترام به تماشاگر و تولید اثری سالم و با کیفیت!
 به این خاطره در ذهنتان رجوع کنید که اولین بار چطور به تئاتر علاقمند شدید؟؟ بسیاری از ما از جمله خود من با دیدن یک اثر نمایشی با کیفیت علاقمند به تماشای تئاتر و حتی فعالیت در آن شدیم؛  برای من  دیدن نمایش شاپرک خانم اثر بیژن مفید (اگر اشتباه نکنم به کارگردانی آزیتا حاجیان) در زمانی اتفاق افتاد که تنها 6 سال داشتم و همان اولین نگاه مرا مشتاق و درگیر تئاتر کرد!
ایمان دارم که تعداد زیادی از تماشاگران آنروز و تعداد زیادی از تماشاگرانی که در سالن های استان تئاتر میبینند برخورد های ابتدایی شان با تئاتر است حالا ما چقدر با احترام به آنها، چقدر با جامعه شناسی نسبت به آنها و چقدر جذاب و صحیح برای آنها کار میکنیم؟ چقدر به این نکته که آیا پس از نمایش ما  به تئاتر علاقه مند خواهند شد یا نه فکر میکنیم؟
باور کنیم گاهی تماشاگر در سالن به شوخی های دم دستی و رفتارهای به ظاهر کمدی ما میخندد ولی پس از آن هنر تئاتر در ذهنش به همان چیزی که ما تقلیل دادیم تنزل پیدا میکند! این ظلمی ست که خودمان به آن تن میدهیم و حاصلش میشود سالن هایی که نمیشود پرش کرد!
ترانه ای برای آیدا به کارگردانی جواد میرزایی نه تنها در کشاندن تماشاگر به سالن نمایش موفق عمل کرده بود بلکه در طول نمایش هم بسیار خوش ریتم و خوش تراش سالن پر ازدحام را با خود همراه کرد. ترانه ای برای آیدا به مسئله جنگ میپردازد اما عاری از نگاه کلیشه یست. با خط روایی مدرن و سالم که از متن سر چشمه میگیرد و کارگردان هم با دیزالو صحنه ها در هم، روایت را جذابتر و پر کشش تر میکند. هر چند همیشه اعتقاد دارم  اجرا متون نوشته شده توسط درام نویسان استان میتواند راه موثری در کشف استعدادها و نگاه های جدید به تئاتر باشد اما بهر ترتیب اجرای آثاری که پیش از این اجراهای متعددی از آن را دیدیم ( مثل همین متن ) - در صورتیکه برخورد جدیدی با اثر شده باشد – خالی از لطف نیست.
 عبدالهی میتوانست با حذف دو بخش ابتدایی و انتهایی متن از اضافه کاری اثر جلوگیری کند بخش پایانی متن (مونولوگ های دو ساکن جدید ساختمان سازمانی) به شدت زائد به نظر میرسد و به دونده یی میماند که پس از عبور از خط پایان همچنان دقایقی در حال دویدن است که اگر کسی ندیده که او میدود کاملا شیر فهم شود. متن و اثر در لحظه یی که تماشاگر را با این واقعیت روبرو میکند که کاراکترهایی که پیش از آن با آنها برخورد کرده از مردمی بوده اند که در طول جنگ کشته شده اند، هم به هدف خود میرسد و هم در انتقال مفهوم و هم در ایجاد حس موفق میشود و نیازی به اضافه کاری نداشته است. ( البته بخشی از این مسئله کاملا سلیقه یی ست و ربط کاملی به نقد اثر ندارد ).
بازی ها غیر از یکی دو مورد قابل باور و پذیرش است. بازیگران نقش خانواده جنوبی بسیار پیشبرنده و موثر عمل میکنند موتیف های طراحی شده و اجرای آنها از شکسته شدن های مدام استکان ها تا شوخی های تکرار شونده ی پدر خانواده بسیار خوش فرم و سالم در آمده است هر چند پسر جنوبی نیز بسیار  انرژیک و موثر در صحنه ظاهر میشود اما ظاهرا این کاراکتر و کاراکتر مادر بزرگ خانواده احتیاج به چکش کاری و قوام بیشتری توسط بازیگر و کارگردان اثر دارند. اما در خانواده جنوبی مادری وجود دارد که علیرغم بازی بدون دیالوگ ش بسیار موثر و چشم نواز عمل میکند. حضور مادر در پیش درآمد با صدای آمبیانس بیمارستان ( البته تاکید متنی را در اثر نعیمی دیده ام ) و آن بازی بیرونی را از جنس کلی نمایش نمیدانم و همچنان به این فکر میکنم که متن بدون این ابتدا و آن انتها سر انجام بهتری داشت.
موسیقی نیز تاثیر بسزایی در ریتم و فضا سازی اثر دارد و برخورد صحیح با موسیقی یکی از عوامل حرکت پویا ی اثر و ارتباطش با تماشاگر بود ... هر چند استفاده از یکی از موسیقی ها که در سالهای اخیر بازتولید نسخه ابتدایی ش برای جام جهانی فوتبال استفاده شده بود با توجه به سالهای دور جنگ انتخاب مناسبی به نظر نمیرسید. ( البته نسخه ابتدایی این موزیک منافاتی با سالهای متن ندارد ).
طراحی صحنه در موارد بسیاری دچار اشکال اساسی ست و شاید بهتر باشد در برخورد رئالیستی که کارگردان با صحنه کرده است بازیگر با وسائل برقی که به وضوح به برق نیست و سیمش رها مانده کار نکنند!
در مجموع نمایش ترانه ای برای آیدا از آثار اجرایی خوب این روزهای تئاتر استان بود اجرایی بدون لکنت و سالم که هم تماشاگر را راضی و همراه نگه داشت و هم خود را وارد چاله های تئاتر غیر متعهد نکرد. امیدوارم این گروه جذاب و قدرتمند حضور پر رنگ تری در آینده تئاتر استان داشته باشند.